ازدواج با زناکارمسئله مورد پرسش یکی از احکام الهی است که در قرآن کریم آمده است، و حاصل آن این است که زناکار وقتی در جامعه مشهور به این کار شد، و حد زنا بر وی جاری شد، در عین حال توبه نکرد، دیگر حرام است که با زن پاک و مسلمان ازدواج کند، او باید یا با زن زناکار یا مشرک ازدواج نماید. هم‌چنین زن زناکار، اگر زنایش شهرت یافت، و حد هم بر او جاری شد، ولی توبه‌اش آشکار نگشت، دیگر حرام می‌شود بر او ازدواج با مرد مسلمان و پاک، او نیز باید با مردی مشرک، یا زناکار ازدواج کند؛ اما کسانی که در گذشته به جهت غفلت یا نادانی فریب شیطان را خورده و دست به این کار زده‌اند، و از کرده خود پشیمان‌اند و توبه نمودند و هرگز به سراغ این کار نمی‌روند، به یقین حکم این آیه شامل حال آنان نخواهد شد؛ چراکه انسان گناه‌کار با توبه واقعی پاک شده، در زمره مؤمنان قرار می‌گیرد، و این (ازدواج با زن زناکار) به شهادت قرآن کریم از مؤمنان به دور است؛ و نصیب آنان به فضل و وعده الهی، زنان مؤمنه پاک و عفیف خواهند شد. فهرست مندرجات۲ - مقدمه ۳ - شأن نزول ۳.۱ - دیدگاه برخی مفسران ۴ - تفسیر آیه ۴.۱ - گروه اول ۴.۱.۱ - آیه ۲۶ سوره نور ۴.۲ - گروه دوم ۴.۲.۱ - دیدگاه علامه طباطبایی ۵ - نتیجه ۵.۱ - بیان یک نکته ۵.۲ - حکم ازدواج با زناکار ۵.۲.۱ - روایتی از امام صادق ۵.۳ - روال زندگی اجتماعی ۶ - پانویس ۷ - منبع ۱ - آیه ۳ سوره نورقرآن مجید می‌فرماید: «الزَّانِي لَا يَنكِحُ إلَّا زَانِيَةً أَوْ مُشْرِكَةً وَالزَّانِيَةُ لَا يَنكِحُهَا إِلَّا زَانٍ أَوْ مُشْرِكٌ وَحُرِّمَ ذَلِكَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ»؛ «مرد زناکار جز با زن زناکار یا مشرک ازدواج نمی‌کند و زن زناکار را، جز مرد زناکار یا مشرک، به ازدواج خود درنمی‌آورد و این کار بر مؤمنان حرام شده است»! ۲ - مقدمهبرای دریافت درست معنای این سخن خداوند در قرآن کریم، این مسئله باید از جنبه‌های مختلف تحلیل و بررسی قرار گیرد تا مشخص شود که این یک قاعدۀ کلی استثناناپذیر است، یا تابع شرایط خاصی است؟ برای هرچه روشن‌تر شدن مسئله، نخست به بیان شأن نزول آیه می‌پردازیم. ۳ - شأن نزولآنچه را که مفسران در شأن نزول این آیه می‌گویند، این است که وقتی مهاجران به مدینه آمده بودند، فقیر و تنگ‌دست بودند. در مدینه زنان فاحشه وجود داشتند که از کرایه دادن خود توانگرترین مردم مدینه شده بودند. عده‌ای از مهاجران بی‌بضاعت به طمع مال، خواستار ازدواج با آنان شدند و گفتند: با این‌ها ازدواج می‌کنیم و زندگی می‌کنیم تا خداوند بی‌نیازمان سازد. آنان در این مورد از پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) اجازه خواستند که این آیه، در تحریم ازدواج مردان مسلمان با زنان زنا‌دهنده نازل شد. ۳.۱ - دیدگاه برخی مفسرانبعضی مفسران نیز در شأن نزول آیه چنین نوشته‌اند: مردی از مسلمانان از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) اجازه خواست که با «ام مهزول» ـ زنی که در عصر جاهلیت به آلودگی معروف بود و حتی پرچمی برای شناسایی بر در خانه خود نصب کرده بود! - ازدواج کند، آیۀ فوق نازل شد و به آنها پاسخ گفت. [۳]
طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۷، ص۱۹۷- ۱۹۸، ناصر خسرو، تهران، ۱۳۷۲ش.
۴ - تفسیر آیهدر این‌که آیا این آیه در بیان یک حکم کلی الهی است، یا خبر از یک واقعه خارجی و طبیعی می‌دهد، میان مفسران بحث و گفت‌و‌گو است. ۴.۱ - گروه اولبرخی مفسران معتقدند آیه تنها یک واقعیت عینی را بیان می‌کند که افراد آلوده همواره دنبال آلودگان می‌روند؛ اما افراد پاک و با ایمان هرگز تن به چنین آلودگی‌ها و انتخاب همسران آلوده نمی‌دهند، و آن را بر خویشتن تحریم می‌کنند، شاهد این تفسیر همان ظاهر آیه است که به صورت «جمله خبریه» بیان شده است. [۷]
فضل الله، سید محمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، ج۱۶، ص۲۲۷، دارالملاک للطباعة و النشر، بیروت، ۱۴۱۹ق.
(البته لازم به یادآوری است که بسیاری از احکام به صورت "جمله خبریه" بیان شده است، و لازم نیست همیشه احکام الهی به صورت "امر" و "نهی" باشد). [۸]
قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، ج۹، ص۲۴۴، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، تهران، ۱۳۶۸ش.
(البته برخی می‌گویند، آیه در مقام اخبار از مقدار لیاقت مرتکبان این عمل زشت است، و می‌خواهد بگوید افراد پلید همان پلیدی‌ها را دوست می‌دارند، و لیاقت بیش از آن را ندارند. آدم زناکار به جهت خباثت و پلیدی ذاتش، جز به همسری مانند خود تمایل ندارد. او از زنی خوشش می‌آید که چون خودش زناکار و پلید، و یا بدتر از خودش زنی مشرک و بی‌دین باشد. هم‌چنین زن زناکار جز به مردی مثل خود، و یا بدتر از خود (f> [۱۱]
مغنیه، محمدجواد، تفسیر الکاشف، ج۵، ص۲۹۷- ۳۹۸، دارالکتب الاسلامیة، تهران، ۱۴۲۴ق.
پس آیه شریفه در مقام بیان اکثری است. ۴.۱.۱ - آیه ۲۶ سوره نورهمچنان که در آیه دیگر از همین سوره فرموده است: «الْخَبِیثاتُ لِلْخَبِیثِینَ وَ الْخَبِیثُونَ لِلْخَبِیثاتِ وَ الطَّیِّباتُ لِلطَّیِّبینَ وَ الطَّیِّبُونَ لِلطَّیِّباتِ»؛ «زنان ناپاک از آن مردان ناپاک‌اند، و مردان ناپاک نیز به زنان ناپاک تعلق دارند و زنان پاک از آن مردان پاک، و مردان پاک از آن زنان پاک‌اند». ۴.۲ - گروه دوماما گروه دیگر بر آن‌اند که این جمله بیان یک حکم شرعی و الهی است، به ویژه می‌خواهد مسلمانان را از ازدواج با افراد زناکار باز دارد. شاهد این تفسیر جمله «و حُرِّمَ ذلِک عَلَى الْمُؤْمِنِینَ» است که در آن تعبیر به تحریم شده است. ۴.۲.۱ - دیدگاه علامه طباطباییعلامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌گوید؛ حاصل معنای آیه با کمک روایات وارده از سوی اهل بیت (علیهم‌السلام) این است که مرد زناکار وقتی در جامعه مشهور به این کار شد، و حد زنا بر وی جاری شد، در عین حال توبه نکرد، دیگر حرام است که با زن پاک و مسلمان ازدواج کند، او باید یا با زن زناکار و یا مشرک ازدواج نماید. هم‌چنین زن زناکار اگر زنایش شهرت یافت، و حد هم بر او جاری شد، ولی توبه‌اش آشکار نگشت، دیگر حرام می‌شود بر او ازدواج با مرد مسلمان و پاک، او نیز باید با مردی مشرک، یا زناکار ازدواج کند. بنابراین این آیه، آیه‌ای است محکم و باقی بر احکام خود که نسخ نشده (برخی مفسران معتقدند این آیه نسخ شده است). و احتیاج به تأویل هم ندارد، و اگر در روایات حکم را مقید کرده‌اند به صورت اقامه حد و ظهور توبه، ممکن است این قید را از سیاق آیه نیز استفاده کرد؛ برای این که حکم به تحریم نکاح، در آیه شریفه بعد از امر به اجرای حد است، و همین بعد واقع شدن، ظهور در این دارد که مراد از زانی و زانیه، زانی و زانیۀ حد خورده است. هم‌چنین اطلاق زانی و زانیه، ظهور در کسانی دارد که هنوز به این عمل زشت خود ادامه می‌دهند، و شمول این اطلاق به کسانی که توبه نصوح کرده‌اند، از دأب و ادب قرآن کریم بعید است. [۱۶]
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۵، ص۷۹- ۸۰، دفتر انتشارات اسلامی، قم، ۱۴۱۷ق.
۵ - نتیجهحکم ازدواج مردان زناکار با زنان فاحشه یا مشرک و یا برعکس، ناظر به کسانی است که: ۱. به این کار زشت شهرت دارند؛ ۲. حکم الهی حد بر آنها جاری شده باشد؛ ۳. از این کار خود توبه نکرده باشند. ۵.۱ - بیان یک نکتهالبته شایان توجه است که این بدان معنا نیست که این حکم لزوماً شامل کسانی می‌شود که این سه ویژگی را داشته باشند، و اگر یکی از این‌ها نباشد، همسر پاک نصیبشان می‌شود؛ بلکه ممکن است کسی حد بر او جاری نشده، یا اشتهار به زنا نداشته باشد؛ اما به طور قطع نمی‌توان گفت همسر پاک و عفیف قسمت وی می‌گردد. اما کسانی که در گذشته به جهت غفلت یا نادانی فریب شیطان را خورده و دست به این کار زده‌اند، و از کرده خود پشیمان‌اند، توبه کرده و هرگز به سراغ این کار نمی‌روند، به یقین حکم این آیه شامل حال آنان نخواهد شد؛ چراکه انسان گناه‌کار با توبه واقعی در زمرۀ مؤمنان قرار می‌گیرد، و این (ازدواج با زن زناکار) به شهادت قرآن کریم از مؤمنان به دور است. امید است به فضل الهی، زنان مؤمنه پاک و عفیف نصیب آنان شود. ۵.۲ - حکم ازدواج با زناکاردر ذیل این آیۀ شریفه، روایاتی در منابع حدیثی آمده است که زناشویی با زن یا مرد زناکار حرام است؛ ازاینرو بر مؤمنان واجب است که از مجموعه‌های زناکاران دوری گزینند. بلی، اگر مرد یا زن زناکار توبه کرده باشند، زناشویی با آنها جایز است. ۵.۲.۱ - روایتی از امام صادقمانند این که امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه‌السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الزَّانِی لا یَنْکِحُ إِلَّا زانِیَةً أَوْ مُشْرِکَةً، قَالَ هُنَّ نِسَاءٌ مَشْهُورَاتٌ بِالزِّنَا وَ رِجَالٌ مَشْهُورُونَ بِالزِّنَا شُهِرُوا وَ عُرِفُوا بِهِ وَ النَّاسُ الْیَوْمَ بِذَلِکَ الْمَنْزِلِ فَمَنْ أُقِیمَ عَلَیْهِ حَدُّ الزِّنَا أَوْ مُتَّهَمٌ بِالزِّنَا لَمْ یَنْبَغِ لِأَحَدٍ أَنْ یُنَاکِحَهُ حَتَّى یَعْرِفَ مِنْهُ التَّوْبَةَ»؛ «این آیه در مورد مردان و زنانی است که در عصر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) آلوده به زنا بودند، خداوند مسلمانان را از ازدواج با آنها نهی کرد، و اکنون نیز مردم مشمول این حکم‌اند، هر کس مشهور به این عمل شود، و حد الهی به او جاری گردد، با او ازدواج نکنید تا توبه‌اش ثابت شود». ۵.۳ - روال زندگی اجتماعیالبته طبیعت زندگی اجتماعی این است که مردان و زنان شریف جز همانند خود را نمی‌جویند؛ در حالی که برعکس می‌بینیم مردمی که از لحاظ اخلاقی فرو غلتیده‌اند، غیر هم‌گونان خود را می‌جویند؛ ازاینرو و برای خطرناک بودن در‌هم‌آمیختگی، خداوند می‌خواهد که مجموعه مردان و زنان زناکار را از جامعه جدا سازد تا اجتماع را با دیواری بلند و مستحکم از پاک‌دامنی و شرف حفظ و حراست کند. [۱۹]
مترجمان، تفسیر هدایت، ج۸، ص۲۵۸- ۲۵۹، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، ۱۳۷۷ش.
۶ - پانویس۷ - منبعپایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «ازدواج با زناکار»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۳/۱۹. |